Suriye’de Esad rejiminin çöküşünün ardından, 24 yıllık insan hakları ihlalleri birer birer ortaya çıkıyor. Kemiklerle dolu olan Tadamon, toplu mezar olarak biliniyor. Kötü şöhretli Tadamon’u “infaz sokağı” olarak adlandıran Suriyeliler, burada yaşanan katliamın acısını hala yüreğinde taşıyor. İşte tanıkların ifadeleriyle Tadamon’da yaşananlar…
Havaya uçmuş bir binada bir kalça kemiği, enkazın arasında bir omurga parçası, yıpranmış bir çorabın içinde birkaç ayak kemiği…
Şam’ın Tadamon bölgesi, Suriye’nin Beşar Esad yönetimi altında yıllarca süren cinayetlerden sonra kemiklerle doldu.Tadamon, 2022 yılında askeri kıyafetli bir adamın silahsız, gözleri bağlı kişileri büyük bir hendeğe doğru götürdüğü, onlara koşmalarını söylediği ve hendeğe yaklaştıklarında yakın mesafeden ateş ettiğini gösteren bir videonun ortaya çıkmasının ardından kötü bir şöhrete sahip oldu.
Reuters haber ajansına konuşan mahalle sakinleri, olayın 2013 yılında meydana geldiğini, ancak cinayetlerin yakın zamana kadar devam ettiğini belirtti.
Mahalleliler, Suriye güvenlik güçlerinin düzenli olarak bölgeye adam getirdiğini gördüklerini, silah sesleri duyduklarını ve sonrasında yanık et kokusu aldıklarını söyledi.Tadamonlu yaşlı bir adam olan Mohammad el-Darra, 2011’de iç savaş başladıktan sonra ailesinin evlerinin yağmalanmasından korktuğu için mahallede kaldığını söyledi.
Yıllar geçtikçe, Suriye silahlı kuvvetlerinin kullandığı araçların elleri bağlı insanları Tadamon katliamının gerçekleştiği düşünülen yerin paralelindeki küçük bir sokağa getirdiğini gördüğünü belirtti.
El Darra, “Geceleri bunu duyardınız. Atılan her kurşun bir adama isabet ediyordu” dedi. Toprak sokağı ve yanındaki yıkık dökük binaları işaret ederek, “burası tüm cesetler için mezarlıktı” diye ekledi.Bölgede bir tamirci dükkânı işleten Halid Houriya, 2019’da mahalleye döndükten sonra kendisinin de sık sık silah sesleri duyduğunu ve yanık et kokusu aldığını söyledi.
“Burası infaz sokağı olarak biliniyordu. Bu sokağa gelen herkes kayıp sayılırdı” diyen Houriya, güvenlik güçlerinin komşularından sık sık toplu mezar kazmalarına yardım etmelerini istediğini ifade etti.
“Bunlar hafızamızdan çıkmayacak” diyen Houriya, “Her yerde cesetler. Bu insanlar için normal bir şey haline gelmişti” diye ekledi.Bölge sakinleri, yetkililere yönelik eleştirilerin şiddetle bastırıldığı Esad yönetimi sırasında seslerini çıkarmaya cesaret edemediklerini söyledi.
Darra, “Bir şey söyleyemezdik, yoksa evinizi yakarlar ya da oğlunuzu öldürürlerdi. Çok çirkindi, çok çirkindi” diye konuştu.
Ancak şimdi, Esad’ın devrilmesinin üzerinden bir hafta geçmişken, bölge sakinleri ve insan hakları araştırmacıları bölgenin kordon altına alınmasını ve ölümlerden sorumlu olanların hesap vermesini umuyor.İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Suriye araştırmacısı Hiba Zayadin, “Bu bölgenin güvenliğinin sağlanması, toplu mezarın açılması ve uluslararası ilgili kurumların bu işi dikkatli, ihtiyatlı ve iyi bir şekilde yapabilmeleri için bu bölgeye engelsiz erişimlerine izin verilmesi aciliyet arz ediyor” dedi.
Zayadin, toplu mezarın Esad’ın devrik hükümetinin güçleri tarafından çoktan boşaltılmış olma riski bulunduğunu söyledi ve “Aileler burada ne olduğunu bilmeyi hak ediyor” diye ekledi.Esad’ın kendisine karşı yapılan protestoları bastırmasının bölgesel güçleri de içine çeken geniş çaplı bir savaşa dönüştüğü 2011 yılından bu yana yüz binlerce Suriyelinin öldürüldüğü tahmin ediliyor.
Hem Esad hem de kendisinden önce devlet başkanı olan ve 2000 yılında ölen babası Hafız, hak grupları ve hükümetler tarafından ülkenin kötü şöhretli hapishane sistemindeki toplu infazlar da dahil olmak üzere yargısız infazlarla suçlandı.
Esad ihlalleri gerçekleştirdiğini defalarca reddetti ve muhaliflerini terörist olarak resmetti.2023 yılında ABD Dışişleri Bakanlığı, 2013 yılında Tadamon’da en az 41 sivili öldürdüğü iddiasıyla Suriyeli bir güvenlik yetkilisi ve yakın ailesine seyahat yasağı getirdi ve bunu bir katliam olarak nitelendirdi.
Şüpheli mezarın yeri İnsan Hakları İzleme Örgütü araştırmacıları tarafından uydu görüntüleri ile videodaki sahne eşleştirilerek tespit edildi.
Bölgede henüz tam bir inceleme yapılmamış olsa da, grup şimdiden çok sayıda öldürme izine rastladı.
Zayadin, “İnsan kalıntıları, kemikler, kafatasının bir kısmı, parmaklar, kaburgalar bulduk, toplu mezarı çevreleyen tüm alana yayılmıştı, bu da burada bildiğimizden çok daha fazlasının yaşandığını gösteriyor” dedi.Tadamon sakinleri Reuters’e, 2012 yılında orduya dahil edilen Esad yanlısı paramiliter bir güç olan Ulusal Savunma Güçleri de dahil olmak üzere isyancı gruplar ile Suriye hükümet güçleri arasında yıllarca süren şiddetli çatışmalar sırasında sokağın metal barikatlarla kapatıldığını söyledi.
Bazıları bu yılın başlarında Suriye’nin o zamanki hükümet güçlerinin bölgeden bazı kemikleri çıkardığını gördüklerini ve mezarın, önemli kanıtlarla birlikte kazılmış olmasından korktuklarını ifade etti.
Pazar günü Esad’ın devrilmesinden sonra Suriye hapishanelerinin açılması da benzer korkulara yol açmış, aktivistler ve tutuklu yakınlarını arayan aileler, kaçan askerlerin akıbetleri ile ilgili kanıtları yok etmiş olmasından korktuklarını söylemişlerdi.Şam’ın Hüseyniye bölgesinde de bir diğer toplu mezarlık olduğu öne sürülen alan Anadolu Ajansı tarafından görüntüledi.
Şam Havaalanı’nın hemen arkasındaki Hüseyniye bölgesinde yaklaşık 20 metre derinliğindeki 100’ü aşkın çukurun mezar olarak kullanıldığından ve cesetlerin burada üst üste gömüldüğünden şüpheleniliyor.